کبریا

1- عربستان بیش از 10 ماه است که یک پوست اندازی سیاسی اساسی کرده و حاکمان جدید و جسور که بر حسب ظاهر و برخلاف رویکرد حکام سابق ابایی از ماجراجویی در مسایل سیاست خارحی و داخلی ندارند بر سر کار آمده اند.

2- خبرهای ضد و نقیض و فراوانی درباره دو شخصیت سیاسی داخلی عربستان به گوش می رسد که حاکی از اختلاف نظر آن دو بر سر قدرت است. محمد بن نایف ولیعهد سعودی ها و محمد بن سلمان وزیر دفاع و ولی ولیعهد و فرزند 32 ساله سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان.

خبرهای ضد و نقیضی درباره همه کاره بودن این دو شخصیت متنفذ سیاسی و حکومتی به گوش می رسد و برخی گزارش ها حاکی است این دو مقام کاملا بر امورات سیاسی داخلی و خارجی عربستان تسلط یافته اند و پادشاه عربستان عملا در تصمیمات این کشور دخالت چندانی ندارد. از سوی دیگر رقابت این دو شخصیت نیز یکی از محرک ها و انگیزه های قوی در اتخاذ تصمیمات ماجراجویانه ماه های گذشته دولت سعودی بوده است.

3- عربستان سعودی در 10 ماه گذشته تصمیمات و اقدامات ماجراجویانه ای به نمایش گذاشته است که همگی آنها حکایت از آغاز دورانی جدید در سیاست داخلی و خارجی این کشور است. آغاز حملات نظامی به یمن از فروردین ماه گذشته و اتخاذ رویکردی تهاجمی نسبت به ایران در مسایل منطقه از مهم ترین فرازهای تغییر در سیاست خارحی و منطقه ای سعودی ها بوده است. رفتار اخیر دولت سعودی نشان می دهد حکام ریاض همچنان اصرار دارند بر روش های ماجراجویانه جدید خود تکیه کنند. 

4- دولت سعودی از سیاست منطقه ای دولت باراک اوباما رییس جمهوری آمریکا به شدت سرخورده و ناراحت است. اوج این ناراحتی خود را در ماجرای توافق هسته ای بین ایران و گروه 1+5 نشان داد به نحوی که دولت تازه به قدرت رسیده سعودی در اقدامی کم سابقه همسویی محسوسی با سیاست دولت دست راستی بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل داشت و از بیان این نکته که کشورهای عربی و اسراییل از این توافق نگرانی دارند ، ابایی نداشت.

5- سعودی ها در حالی شیخ نمر را اعدام کردند که ناآرامی خاصی در مناطق شرقی و شیعه نشین این کشور  نبود و پیش بینی نیز نمی شد . به بیان دیگر این اقدام سعودی ها بسیاری از ناظران منطقه ای و جهانی را شوکه کرد، چون به نظر خطری از جانب این روحانی و حامیان او در شرایط کنونی محسوس نبود و این اقدام در شرایط کنونی که پس از حملات داعش به مناطق شرقی و شیعه نشین عربستان این مناطق تحریک شده بودند و انتقادات از دولت سعودی به خاطر عدم توجه به امنیت این مناطق در برابر حملات داعش بالا گرفته بود، تحریک آمیز به نظر می رسد.

6- کشورهای مختلف غربی (اروپایی و آمریکا)و نیز سازمان ملل و مجامع حقوق بشری این اقدام دولت سعودی را تقبیح کردند و آن را اقدامی غیر لازم ، ضد انسانی و خلاف حقوق بشر دانستند. سعودی ها می دانستند که این کار آنها با مخالفت ها و انتقادات بین المللی مختلف روبرو خواهد بود.

7- توافق هسته ای ایران و قدرت های جهانی تا چند روز دیگر به طور رسمی وارد فاز اجرایی خواهد شد و تحریم های اقتصادی ایران که به بهانه برنامه هسته ای وضع شده بود، لغو خواهند شد. ایران وارد بازار مالی جهانی خواهد شد و دهها میلیارد دلار از دارایی های مسدود شده ایران آزاد خواهد شد و منعی برای نقل وانتقال پول و سرمایه و سرمایه گذاری در ایران نخواهد بود. از سوی دیگر ایران به طور جدی وارد بازار بین المللی نفت خواهد شد و محدودیت های سابق فروش نفت و بیمه محموله های نفتی و انتقال وجوه ناشی از فروش نفت به کشور به طور کلی لغو خواهد شد.

8- همزمان با لغو تحریم ها دولت حسن روحانی رییس جمهوری اسلامی ایران خود را آماده ایجاد تحول و جهشی اقتصادی پس از لغو تحریم ها می کند. ایران تا کمتر از دو ماه دیگر شاهد انتخاباتی خواهد بود که صحنه رقابت سیاسی دو گروه اصلی محافظه کاران و اصلاح طلبان – اعتدالیون (حامیان دولت میانه رو) است. رویکرد این دو گروه نسبت به دولت سعودی تا اندازه ای متفاوت است. محافظه کاران خواستار برخورد جدی و سلبی تر با سعودی ها و دستگاه رسمی دیپلماسی کشور و جناح های سیاسی حامی دولت خواستار برخورد دیپلماتیک و حتی در صورت امکان کاستن از تنش در روابط با عربستان هستند. دولت سعودی به خوبی به تفاوت دیدگاه دو جناح عمده سیاسی در ایران و رویکرد دولت حسن روحانی نسبت به دولت ریاض آگاه است.

9- دولت سعودی به خوبی می توانست یش بینی کند که اعدام شیخ نمر چه پیامدهایی می تواند در ایران داشته باشد. این مساله  پیچیده ای نبود. در کمترین فرض دولت سعودی می دانست که اعدام شیخ نمر به مثابه فرستادن پیام مقابله جویی از سوی سعودی ها به برخی محافل متنفذ در ایران و میدان دادن به جولان آنهاست. همانهایی که اقدامات شان در حمله به اماکن دیپلماتیک حتی در پیام حسن روحانی به همراه محکومیت اعدام شیخ نمر به شدت مورد نکوهش قرار گرفت.

10- با توجه به پیش بینی پذیر بودن پیامدهای احتمالی در قبال اماکن دیپلماتیک عربستان در ایران پس از اعلام خبر اعدام شیخ نمر، حمله هماهنگ و همزمان به سفارت سعودی در تهران و کنسولگری عربستان در مشهد قابل تامل و توجه است.

11- بدون تردید اعدام شیخ نمر ابرهای تیره در آسمان روابط عربستان و ایران را تیره تر نمود  به نحوی که عادل الجبیر وزیر امور خارجه سعودی یکشنبه در اظهاراتی اعلام کرد به دلیل حمله به اماکن دیپلماتیک سعودی در ایران ، دولت ریاض روابط سیاسی خود با ایران را به طور کامل قطع می کند و به دیپلمات های ایران در خاک عربستان 48 ساعت وقت داد، خاک این کشور را ترک کنند.

12- قطع روابط سیاسی عربستان با ایران در شرایط کنونی منطقه که درگیری ها و پرونده های مختلفی وجود دارد که در دو سوی آنها ایران و عربستان هستند، اندک روزنه های روابط سیاسی و کانال های دیپلماتیک ایران و عربستان را نیز – که موجود بودند- را از بین می برد. پیام این اقدام سعودی ها این است که دیگر نمی خواهند پشت میز گفت و گو باشند و ترجیح می دهند از طریق نیروهای نظامی در جبهه های مختلف اقدام کنند.

13- سابقه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در 3 دهه گذشته نشان می دهد ، سیاست خارجی ایران هر چند ممکن است در دوره هایی گرفتار آفتهایی چون شعار زدگی و حرکت های احساسی و غیر سنجیده بوده باشد، اما در مجموع و در مقام عمل ایران همواره در طول پرونده های بحران های پیچیده و سخت منطقه ای رویکرد های منطقی را انتخاب کرده و دست به ماجراجویی های بی حاصل و پرهزینه نزده است و غالبا ترجیح داده است به جای رویارویی مستقیم طرف های مقابل را با ابزارهای غیر مستقیم تنبیه کند. 
 دستگاه سیاست خارجی ایران همواره به گونه ای عمل کرده است که راه یا کانالی هر چند اندک برای گفت و گو با کشورهای رقیب و متخاصم باقی گذاشته است. ماجرای اشغال کویت از سوی دولت صدام، حمله آمریکا به افغانستان پس از 11 سپتامبر و اشغال عراق از سوی آمریکا در مارس 2003 ،می تواند به عنوان شواهدی بر این مدعا مورد اشاره قرار گیرد.

14- همزمانی اقدام سعودی ها در اعدام شیخ نمر و پس از آن قطع روابط دیپلماتیک ریاض با تهران در حالی که دولت ایران - متعاقب لغو تحریم ها طی روزهای آینده-  خود را آماده یک جهش اقتصادی و از سرگیری جدی برنامه توسعه اقتصادی کشور در پی چند سال رکود و رشد منفی می کند، قابل تامل است. به نظر می رسد دولت سعودی در شرایطی که می داند دولت حسن روحانی در ایران مشغول " خلوت کردن" پرونده های دردسرساز سیاست خارجی برای رسیدگی به مشکلات اقتصادی کشور است، می خواهد ، ایران را وارد یک ماجراجویی تازه کند، اما همان طور که اشاره شد اگر سیاست مداران تازه به میدان رسیده سعودی اندکی به سابقه رفتارهای سیاست خارجی ایران در 3 دهه گذشته مراجعه کنند این نکته ظریف را درخواهند یافت که ماجراجویی در سیاست خارجی ایران جایگاهی ندارد.

15- جمهوری اسلامی ایران حتی پس از ماجرایی چون قتل صدها شهروند ایرانی در عربستان به دست نیروهای امنیتی سعودی در حج خونین 3 دهه گذشته، به این بهانه با سعودی ها وارد رویارویی مستقیم نشد در حالی که موضوع کنونی اعدام غیر انسانی چند شهروند سعودی از جمله یک روحانی مخالف است که به طور طبیعی جمهوری اسلامی ایران متناسب با این رفتار سعودی ها، اعتراض و واکنش متناسب خود را از طرق و مجاری معمول و مرسوم انجام خواهد داد.

به نظر می رسد اگر مقامات و حاکمان جدید عربستان به دلیل ایجاد تحریک و تنش با ایران  دست به این اقدام زده اند، دچار اشتباه محاسبه شده  باشند چون سابقه رفتارهای سیاست خارجی و منطقه ی جمهوری اسلامی ایران گواه این نکته است که خروجی نهایی سیاست خارجی ایران غالبا با حساب و کتاب و محاسبه بوده است با چنین سابقه ای بسیار بعید است ایران تن به اقدام واکنشی بدهد و مهره بازی شطرنج خود را با کیش طرف مقابل در خانه مورد نظر طرف مقابل قرار دهد. با این حال اگر هدف سعودی ها از این اقدام، ایجاد نزاعی گسترده تر فرقه ای در خاورمیانه و به تبع آن ایجاد فشار و گشودن جبهه های جدید علیه ایران باشد، آن گاه باید منتظر ماند و دید ایران تا چه میزان می تواند بر مجموعه کشورها و گروه های همراه و نزدیک خود مدیریت کند تا گرفتار تله و دام جنگ ها و تنش های فرقه ای نشوند.